Baanbrekende, duurzame techniek 'riothermie' verwarmt vanaf volgende zomer de appartementen in DOK+

De Keerdoksite in Mechelen is in volle ontwikkeling als een nieuwe, duurzame stadswijk met woon- en kantooreenheden en handelszaken. Op dit moment wordt de nodige infrastructuur geïnstalleerd om de gebouwen duurzaam te verwarmen, zonder gebruik te maken van fossiele energie. Riothermie, ofwel warmte uit rioolwater, speelt hierin de hoofdrol en wordt aangevuld door geothermie, ofwel warmte uit de grond. Het samenspel van beide technieken op deze schaalgrootte is uniek in Europa.

Zodra de gebouwen van de twee projecten die momenteel worden gebouwd (D’Île Malines en DOK+) in gebruik zijn, zal de energie die nodig is voor de verwarming gewonnen worden uit rioolwater. In totaal gaat het over een warmtevraag voor 358 woningen, kantoor- en horecaruimtes, want ook het nog te ontwikkelen project Keerdokpark kan later nog aankoppelen.

Restwarmte van o.a. douches

Riothermie is een innovatieve techniek die in Vlaanderen nog niet veel wordt toegepast. Voor rioolwaterzuiveraar Aquafin is het de derde toepassing, na het eigen kantoor in Aartselaar en het nieuwe zwembad in Sint-Niklaas. Mechelen heeft wel de primeur voor de toepassing in een project met ook wooneenheden.

“Bij riothermie gebruiken we de warmte in het rioolwater, afkomstig van douches, wasmachines, vaatwassers, … als energiebron om een lokaal warmtenet te voeden,” legt Maarten Raemdonck, manager Innovatie bij Aquafin uit. “We plaatsen een warmtewisselaar in de rioolbuis om warmte te onttrekken aan het rioolwater en een geleidervloeistof op de gewenste temperatuur te brengen. De warmtegeleider-vloeistof wordt vervolgens aangeboden aan een warmtepomp in het gebouw.”

Geothermie als ondersteuning

Als primaire warmtebron voor de gebouwen op de Keerdoksite is riothermie een duurzame, makkelijk inzetbare en financieel interessante keuze. Het is ook een stabiele warmtebron, want er stroomt altijd afvalwater door de collector. Om ook bij bijvoorbeeld smeltende sneeuw, waarbij de temperatuur in de riolering een duik neemt, aan de warmtevraag te kunnen voldoen, wordt hier de combinatie gemaakt met geothermie. Onder het Rode Kruisplein en onder de nieuwbouwprojecten werden hiervoor geothermische boringen aangelegd die warmte onttrekken aan de bodem. De geothermie laat bovendien toe dat er in de warmere zomermaanden passieve koeling kan worden geleverd aan de bewoners en zo warmt de bodem opnieuw op. Door de synergie van de twee warmtebronnen wordt in feite een ondergrondse warmtebatterij gecreëerd en kan de site het ganse jaar door voorzien worden van 100% groene warmte.

“Noven wil zoveel mogelijk gebouwen in België van duurzame verwarming en koeling voorzien en de klanten hierbij zoveel mogelijk ontzorgen,” zegt Jeroen Rabaey, CEO van Noven. “We zijn erg dankbaar voor het vertrouwen van Aquafin, de stad en de projectpartners Global Estate Group, DCA, Kairos-Montréal, Vanderstraeten, ION en NEW. Dit soort projecten hebben we nog veel meer nodig.”

Mechelen fossielvrij

Schepen van Openbare Werken Patrick Princen: “De combinatie van riothermie en geothermie op deze schaalgrootte is uniek in Europa. Het project past dan ook volledig binnen de warmtestrategie van de stad om Mechelen tegen 2050 fossielvrij te verwarmen. Zo ondertekende Aquafin dit voorjaar samen met een 25-tal andere stakeholders mee het Charter van de Mechelse warmtecoalitie. Aquafin illustreert met dit project perfect hoe we dankzij samenwerkingen tussen stad en diverse sectoren lokaal grote stappen kunnen zetten naar een fossielvrije toekomst. Een voorbeeld voor de vele organisaties, bedrijven en landen die op dit ogenblik een klimaatakkoord bespreken in Bakoe.”

“De schaal waarop we riothermie combineren met geothermie op het Keerdok is een primeur en zet onze stad op de kaart als pionier in duurzame stadsontwikkeling. De technologie die we hier inzetten, laat zien hoe hernieuwbare energiebronnen optimaal kunnen worden benut. Het is indrukwekkend hoe een relatief onbekende energiebron als rioolwater zoveel potentie heeft om een hele wijk te verwarmen. Dit project laat zien dat we in Mechelen niet bang zijn om de grenzen van stadsontwikkeling te verleggen. Dit maakt van de Keerdoksite meer dan een woonwijk, het is een blauwdruk voor de steden van morgen”, aldus Greet Geypen, schepen van Stadsontwikkeling.

Collector voorafgaand gerenoveerd

Voordat Aquafin de warmtewisselaar kon plaatsen in zijn collector aan de Winketkaai, moest het die eerst nog renoveren. Dat gebeurde heel recent door middel van een zogenoemde reliningtechniek waarbij een met hars geïmpregneerde kous door de buis wordt getrokken. Door middel van een circulatie met warm water hardt de kous vervolgens uit en sluit ze nauw aan tegen de binnenwand van de buis. Deze ingreep verlengt de levensduur van de riolering aanzienlijk zodat de continuïteit van de warmtelevering uit riothermie de komende jaren verzekerd is. Aangezien de buis van binnenuit werd gerenoveerd, moesten hiervoor geen graaf- of breekwerken gebeuren en werd de uitvoeringstermijn aanzienlijk ingekort.

De bouwwerken op de Keerdoksite verlopen volgens schema. In het najaar van 2025 kunnen de gebouwen in gebruik worden genomen.